Hoe de Nederlanders Gotenburg bouwden
Wist je dat Gotenburg ooit voor en door Nederlanders gebouwd is? Dat Nederlands daar ooit de officiële taal was? En dat ze die stad ook wel klein Amsterdam noemde? Ik wist dit alles nog niet en dus ging ik op onderzoek uit in de Zweedse stad.
Je ziet mijn bevindingen in bovenstaande video of leest erover in de tekstuele uitwerking hiervan onder de video.
Voor De Telegraaf schreef ik eerder een artikel over de Nederlandse geschiedenis van Gotenburg.
Vandaag de dag is Gotenburg de tweede grootste stad van het land. Lang had het een minderwaardigheidscomplex door zijn grote broer Stockholm. Maar, kleine Gotenburgjes worden groot en inmiddels is Gotenburg een trotse stad aan de Westkust van Zweden.
Göteborg: Volvo, eilanden en duurzaamheid
Er is dan ook genoeg om trots op te zijn. Gotenburg is de geboortestad van Volvo, heeft prachtige eilanden voor de kust, de hoogste toren van heel Scandinavië, een grote Walpurgis nacht viering en werd de afgelopen zes jaar uitgeroepen tot de meest duurzame stad ter wereld.
Het begon allemaal met Koning Carl IX van Zweden. Hij haalde in de 17de eeuw de Nederlanders naar Zweden om een nieuwe stad te bouwen. Hij wilde graag dat Zweden onderdeel zou worden van de nieuwe wereldwijde handelsnetwerken. Een stad aan de Westkust zou bovendien strategisch handig zijn in de strijd met de Denen, die op dat moment de dienst uitmaakten in het gebied.
Het eerste Nederlandse Gotenburg
Aan de oever van de rivier de Göta moest een nieuwe stad verrijzen. Bouwen maar, zou je zeggen. Maar er was één probleem: de grond was moerassig. Hoe kan je daar in vredesnaam op bouwen? Bijna wil hij de moed opgeven, maar dan heeft hij zijn ‘Eureka’ momentje. Natuurlijk! Hij haalt gewoon de Nederlanders naar Zweden. Die weten wel raad met zompige ondergrond en zijn ook nog eens meesters in de handel. Een win-win. Briljant!
Niets te gek voor Carl en hij willigt alle eisen van de Hollanders in. Een eigen godsdienst? Geen probleem. Een mooi huis? Komt voor elkaar. Geen belasting betalen? Gaan we regelen.
Dus gaan de Nederlanders aan de slag en bouwen een stad naar Amsterdams voorbeeld. Dit eerste Gotenburg bestaat volledig uit Nederlanders. En dan komen de Denen.. pats, boem en de hele stad fikt tot de grond af. Weg droom.
Het tweede Nederlandse Gotenburg
Maar niet getreurd, want zo vader, zo zoon. Koning Gustav Adolf de tweede, de zoon van koning Carl, bouwde de stad gewoon opnieuw op. Op de plek waar nu het huidige Gotenburg ligt. En drie keer raden van wie hij de hulp inriep? Juist, de Nederlanders.
Papa’s levenswerk moest herrijzen. Een nieuw Gotenburg, dat was de opdracht. Het moest een stad worden naar Nederlands voorbeeld. Dus met grachten, bruggen, lanen en kanalen. Klein Amsterdam dus eigenlijk. En dat is precies hoe de inwoners Gotenburg in de volksmond noemen wanneer deze klaar is.
De stad en de Nederlanders floreren. Johan van Lingen wordt de eerste officiële inwoner. Jacob van Dijk de eerste gouverneur. En tot ver in de 17e eeuw is het Nederlands zelfs een officiële taal in Gotenburg. Het is het begin van een prachtige liefdesrelatie tussen de Nederlanders en de Zweden. Totdat.. de liefde opeens stopt.
Nederlandse invloed
Niemand weet precies waarom, maar de Nederlanders verdwijnen uit de geschiedenisboeken. De gebouwen branden af of worden met de grond gelijk gemaakt, de kanalen gedempt en plots lijkt het alsof de Nederlanders nooit in Gotenburg zijn geweest. Maar als je heel goed zoekt, vind je toch nog een achtergebleven spoortje van ‘den Holländare’.
Drottninggatan of Holländaregatan
Zo is er bijvoorbeeld de straat Drottninggatan. Dat vertaal je ongeveer als de Koninginnenweg. Zo heeft deze straat niet altijd geheten, want in de tijd van het Nederlanders heette deze straat de Holländaregatan, oftewel de Hollandersstraat. Aan deze straat woonde heel veel Nederlanders dicht bij de haven.
Het waren de duurste huizen, met mooie tuinen en deze kregen ze gratis toegewezen van de Zweedse koning. Dit maakte ze natuurlijk niet zo heel erg populair bij de Zweden zelf, die hier ook wil zouden willen wonen.
In de straat vind je nog een klein aandenken aan de Nederlanders in de straat. Je vindt hier namelijk een huis met de naam Holländare Gården. Dus de Nederlanders zijn nog niet helemaal uit de straat verdwenen.
Vallgatan of waalstraat
De Vallagatan is een straat die zijn naam volledig aan de Nederlanders te danken heeft. Vallgatan betekent zoiets als Walstraat of Waalstraat.
Dit doet je misschien ergens aan denken, want deze naam namen de Nederlanders ook mee naar New York wat toen nog Nieuw-Amsterdam heette.
Je kent deze straat vandaag de dag als: Wall Street.
Korsgatan of kruisstraat
Ook de Korsgatan in het centrum van Gotenburg heeft zijn naam aan de Nederlanders te danken. Dit vertaal je namelijk als: Kruisstraat.
De Nederlanders namen die naam mee uit eigen land en hier werd het de Korsgatan.
Deze straat doorkruist dan ook letterlijk alle andere straten. Dat is ook wel typisch voor Gotenburg. Het stratenpatroon is heel erg recht toe, recht aan. Iets wat je ook veel terugziet in de Nederlandse steden.
De första Göteborgarna
In de zomer van 2023 is er een groot bouwproject gaande in het centrum van Gotenburg. Om dit bouwproject heen vind je grote bouwpanelen waarop je kunt lezen: ‘De första Göteborgarna var Holländare’. Dat betekent: ‘de eerste Gotenburgers waren Nederlanders’. Met daarnaast een tekening van hoe dat 16 eeuwse Nederlandse Gotenburg er ooit uit moet hebben gezien.
Västra hamngatan of westelijke havenstraat
Dit is de Västra Hamngatan. Dat betekent zoiets als de Westelijke Havenstraat. Ooit liep het water hier door de straat. Het was vroeger namelijk een kanaal die door de Nederlanders werd aangelegd. Later werd het kanaal door de Zweden gedempt.
Zonde. Maar, er zijn nu plannen om dit weer in de oude staat te herstellen en het water weer door de straat te laten stromen. Een beetje naar het voorbeeld van wat Utrecht bijvoorbeeld heeft gedaan.
Kronhuset of kroonhuis
Veel gebouwen uit de tijd van de Nederlanders zijn er eigenlijk niet meer in Gotenburg. Dat komt doordat de Nederlanders hun huizen van hout maakten. Dat was goedkoop, maar het nadeel is dat er in de loop van het tijd behoorlijk wat van de huizen zijn afgebrand of vergaan.
Er is op dit moment nog één huis over uit de tijd van de Nederlanders. Dat is het Kronhuset of ‘Kroonhuis’. Dit huis is in Nederlandse stijl gebouwd. Niet door de Nederlanders, maar wel in de Nederlandse stijl en in de tijd dat de Nederlanders hier nog prominente plek in de stad innamen.
