Interview met biografie schrijfster Ingrid Carlberg
Voordat ik naar Zweden verhuisde wist ik vrijwel niets over Alfred Nobel. Natuurlijk, ik wist dat er prijzen naar hem vernoemd waren en had op een afbeelding gezien dat het een statige, deftige meneer was. Een meneer die bovendien uitvinder van het dynamiet is. Hoe wordt de uitvinder van een explosief dat verantwoordelijk is voor vele doden, de naamgever van de belangrijkste prijs voor vredeswerk?
Eenmaal verhuisd naar Zweden was ik vastbesloten om meer te weten te komen over de heer Nobel. Ik bezocht in Stockholm zijn graf, de locatie van zijn voormalige dynamietfabriek Vinterviken en natuurlijk het Nobelprijsmuseum. Maar om echt alles over de beste man te weten te komen kocht ik de in 2019 verschenen, en door Ingrid Carlberg geschreven, biografie over zijn leven.
Deze biografie geeft een verrassend en onthullend inkijkje in het leven van Alfred Nobel. Het laat zien dat de uitvinder veel meer was dan het beeld dat de meeste mensen vandaag de dag van hem hebben.
Het laat een romanticus zien die een leven lang droomt van een leven als romanschrijver en dichter. Het laat zien hoe hij zocht naar ware liefde en deze tragisch genoeg nooit vond. Bovenal laat het zien dat Alfred Nobel een mens was als zovelen: met twijfels, angsten en verlangens.
De Alfred Nobel biografie is ook in het Nederlands verkrijgbaar via online boekhandels zoals Bol en Bruna.
De Alfred Nobel biografie schrijfster
Mijn beeld van Nobel was nu dus volledig veranderd en ik werd nog nieuwsgieriger naar de man. Was er nog meer te ontdekken?
Om hier achter te komen nam ik contact op met Ingrid Carlberg, de schrijfster van de biografie en bovendien een van de 18 leden van de Zweedse Academie. Dit is de instelling die elk jaar de winnaar van de Nobelprijs voor de Literatuur kiest. Carlberg werkte twintig jaar als onderzoeksjournalist voor de Zweedse krant Dagens Nyheter en is sinds 2010 fulltime auteur van diverse biografieën en kinderboeken.
Ik had het genoegen bijna twee uur lang met haar te praten over alles wat ze in vijf jaar onderzoek naar Alfred Nobel ontdekte. Voor De Telegraaf schreef ik hier al een artikel over. Hieronder lees je de uitgebreide versie van ons prettige gesprek.
Hoe kwam je op het idee om een boek over Alfred Nobel te schrijven?
Decennialang zijn bepaalde gedeeltes van zijn leven gecensureerd. De Nobelstichting wilde alleen publiceren wat ze acceptabel vonden om te publiceren over Alfred Nobel. Ze wilden het beeld van hem oppoetsen.
Nadat de Nobel Foundation haar gehele archief aan het Nationaal Archief had gedoneerd, konden onafhankelijke onderzoekers het hele verhaal vertellen, maar dat was nog niet echt gebeurd.
Ik was gefascineerd door het idee om een persoon als Alfred Nobel op een ambitieuze manier te portretteren. Ik wilde zowel de staat van de samenleving op dat moment, de ontwikkelingen in de gebieden van de prijzen ontdekken, en begrijpen waarom hij besloot zijn hele fortuin aan deze prijzen te doneren. Ik wilde die puzzel maken en Alfred in zijn eigen tijdsframe plaatsen.
Nadat de Nobel stichting hun hele archief had gedoneerd aan het nationale archief, werd het mogelijk voor onafhankelijke onderzoekers om dit verhaal te doen.
Wat wist je van Alfred Nobel voordat je begon?
De basis. Ik had een keer een boek over hem gelezen. En door de prijzen word je in Zweden jaarlijks herinnerd aan zijn bestaan. Ik wist dat hij stierf in San Remo, dat hij de Nobel prijzen was gestart, maar door de beelden die ik van hem had gezien dacht ik ook dat het een heel saai persoon was.
Ik had het beeld waarvan ik denk dat de Nobelstichting wilde dat mensen dat van hem hadden. Dat van een vlekkeloze man, een grote persoonlijkheid, die de indrukwekkende beslissing nam om de Nobelprijzen te starten. Een van mijn grootste ontdekkingen is dat hij heel fascinerend was als persoon. Gepassioneerd, een dromer en grappig.
En het feit dat Alfred Nobel de uitvinder van het dynamiet was?
Uiteraard. Het is een veelvoorkomende opvatting dat Nobel met de prijzen zijn reputatie zou hebben geprobeerd op te poetsen. Kan een persoon die geïnteresseerd is in dynamiet echt een fascinerend persoon zijn?
Mijns inziens wilde hij helemaal niet met explosieven zou zijn gaan werken als hij vroeg in zijn leven zijn eigen lotsbestemming had mogen kiezen. Hij moest het doen vanwege de economische catastrofe in zijn familie. Zijn ouders konden niet overleven zonder zijn bijdrage aan zijn vaders explosievenbedrijf.
Zijn vader werkte met de explosieve stof nitroglycerine en hij had de hulp van Alfred nodig, omdat hij een beetje scheikunde had gestudeerd. Dit was de enige reële manier die ze hadden om hun problemen op te lossen. Het was een worsteling voor hem.
Hij droomde van een andere manier van leven en was liever romanschrijver en dichter geworden.
Wat hij uiteindelijk nooit heeft bereikt.
Nee. Er is nooit iets van hem gepubliceerd, hij schreef voor zijn bureaulade. Alles verdween daarin. Hij heeft ooit het begin van een roman aan zijn broer laten zien. We weten niet hoe deze reageerde, maar de onafgemaakte roman werd na zijn dood tussen zijn persoonlijke bezittingen gevonden. Net als ongepubliceerde theaterstukken en gedichten. Hij schreef heel veel. Filosofische essays ook. En dertig brieven per dag.
In de biografie schrijf je dat de wereld hiermee geen groot literair talent is onthouden.
Nee. Hij zou niet de Nobelprijs hebben ontvangen. Hij wilde het zijn, maar nee. Ik denk het niet. Misschien dat mensen het in die tijd mooi zouden hebben gevonden. Maar vandaag de dag … Het is geen Tolstoy.
Waarom heeft hij zijn literaire ambities nooit nagejaagd?
Tot 1890 was hij vooral bezig met explosieven en wordt rijk daarmee. En ik denk ook dat hij toen voelde dat hij een persoon met aanzien was geworden. Mensen praten over hem. Dus ik dank dat het een eeuwige strijd in hem was. Zoals iedereen wellicht wel kan herkennen. Dat je los wilt breken. Een strijd tussen een droom en je plichtsbesef. Hij had een groot plichtsbesef, hij werkte dag en nacht.
Hij was op alle gebieden heel creatief. Deze creativiteit wilde hij gebruiken om dichter of romanschrijver te worden. Maar hij had ook de droom om zijn creativiteit meer de vrije loop te kunnen laten in het laboratorium. Om dingen te proberen en niet langer vast te zitten aan explosieven en alle administratie die daarbij kwam kijken.
Wat is Alfred Nobel? Is hij een wetenschapper? Is hij een uitvinder?
Een uitvinder en een ingenieur. Had had geen academisch diploma en slechts een jaar scheikunde gestudeerd. Maar hij was briljant, creatief en kreeg 355 octrooien toegewezen gedurende zijn leven. En hij had veel ideeën, wel duizend per jaar zei hij zelf. Hij noemde zichzelf een ingenieur.
Ik kan me voorstellen dat hoe meer je te weten kwam, hoe meer je op hem gesteld raakte?
Ja, zeker. Ik zou graag een etentje met hem hebben gehad. Ik denk dat het heel erg opwindend en chaotisch in veel opzichten zou zijn.
Wat zou je hem vragen?
Ik denk dat ik hem heel graag had gevraagd naar een lang antwoord op de vraag ‘waarom hij besloot om zoveel geld te doneren aan deze prijzen’. Dat heeft hij nooit verklaard. En ik zou hem willen vragen hoe hij denkt dat het heeft uitgepakt.
Wat zou hij antwoorden?
Ik denk dat hij tevreden zou zijn over het belang van de prijs. Hij wilde dat het een belangrijke, bekende prijs zou worden. Door de omvang zijn donatie, wordt het duidelijk dat hij wilde dat de bekendmaking van de winnaars elk jaar veel aandacht zou krijgen. Hij zou daar heel tevreden over zijn.
Maar hij zou ook heel teleurgesteld zijn in het feit dat er maar heel weinig awards aan vrouwen zijn uitgedeeld. Alfred Nobel was een hele vroege feminist, die intellectuele vrouwen bewonderde en hun ambities voor het maken van carrière steunde. In een eerdere versie van zijn testament benoemde hij nadrukkelijk dat hij wilde dat de prijs aan de allerbeste prestatie gegeven zou worden, ongeacht de sekse van degen die erachter zat. Dit is dus niet gebeurd.
Ook betwijfel ik of hij zich op zijn gemak zou voelen bij het jaarlijkse uitreikingsfeest in December. Hij wilde graag gezien worden als een eenvoudige man, die niet van grote feesten hield en een eenvoudig leven leidde. Dat was in de realiteit niet echt het geval, hij maakte deel uit van de nobele kringen van Parijs.
Ik denk niet dat hij zichzelf in het middelpunt van de belangstelling had gezet bij het Nobel banket. Hij zou ook weer niet in een hoekje hebben gestaan, maar zijn gegaan in de menigte.
Wanneer begon het idee voor de prijzen vorm te krijgen bij hem?
In 1890 gebeurde er veel zaken tegelijk. Hij had een paar gevechten om patenten, er was een spionagezaak en er was de knipperlichtrelatie met zijn vriendin Sofie, die eindigt in haar zwangerschap van een andere man.
Er waren dus allerlei zaken waardoor hij anders begon te denken. Aan een Duitse arts schrijft hij dat hij wil dat zijn geld wordt gebruikt voor belangrijk onderzoek. Hij wil alleen genoeg geld hebben voor levensonderhoud en dat de rest gebruikt wordt voor een bijdrage aan de mensheid.
Hij begon zelf een aantal new onderzoeksprojecten, in andere gebieden dan dat van explosieven. En hij doneerde geld aan projecten van anderen.
Vervolgens komt hij in 1892 voor het eerst met het idee van een prijs. Op dat moment gaat de cholera-epidemie rond in Europa. Hij krijgt het idee voor een internationale prijs voor de persoon die de besmettelijke ziektes kan doen doven nadat deze al waren uitgebroken.
Dit is de eerste aanzet voor de Nobelprijzen die hij uiteindelijk in 1895 in zijn testament laat vastleggen.
Waarom was het instellen van de prijzen belangrijk voor hem?
Het is te gemakkelijk om te zeggen dat het feit dat hij dynamiet maakte, dat dit de reden was dat hij de Nobelprijs startte om zo een betere reputatie na zijn dood te krijgen. Ik denk dat dit slechts een klein deel van de verklaring is.
Hij kreeg veel kritiek en negatieve publiciteit. Dat moet natuurlijk invloed op hem hebben gehad. Naast zijn werk met dynamiet, had hij zijn leven iets nuttigs willen doen voor de mensheid. De prijzen waren zijn manier om wetenschappelijke, literaire en vredesprojecten te ondersteunen die belangrijk waren voor de mensheid en de wereld. Hij wilde mensen financieel onafhankelijk maken, zodat deze zich konden richten op het leveren van een bijdrage aan de mensheid.
In het testament waren er geen kinderen om geld aan achter te laten.
Nee, hij had geen kinderen.
Terwijl je in zijn brieven leest dat er een romanticus in hem schuilgaat. Hij verlangt naar iemand intellectueel naast zich.
Ja, hij wilde een zielsverwant vinden. Iemand die boeken leest en in staat is met hem discussies te voeren. Niet slechts een knap gezichtje. Zoals gezegd, hij was een ware feminist. Hij schreef ooit eens aan een van zijn broers dat hij dacht dat vrouwen intelligenter waren dan mannen.
Waarom heeft hij die persoon dan nooit kunnen vinden?
Er kunnen heel veel verklaringen voor zijn. Hij ontmoette de latere Nobelprijswinnares Bertha Kinsky, later Bertha von Suttner. Zij was een vrouw die paste bij het beeld van de vrouw van zijn dromen. Maar zij was al op iemand anders verliefd.
Vervolgens belandde hij in een bijzondere, niet al te gezonde relatie met de achttien jaar jongere Sofi Hess. Ze waren niet getrouwd en hij voelde zich verantwoordelijk voor haar. Hij wilde haar veranderen zodat ze de intellectuele zielsverwant kon worden waar hij naar zocht. Maar hij slaagde hier nooit in. Ze bedroog hem en profiteerde eindeloos van zijn vermogen. Hij bleef zich verantwoordelijk voor haar voelen, omdat ze intiem met elkaar waren geweest. Het is een heel smeuïg verhaal.
Het probleem met de relatie met Sofie en met andere mensen ook, is dat hij heel erg goed dacht over iedereen. Hij verloor nooit hoop in mensen. Hij geloofde dat iedereen die hij ontmoette een eerlijk en goed persoon was. Altijd, net zolang tot het tegendeel werd bewezen. Dat was ook zo met zijn zakenpartners. Hij was in een bepaald opzicht naïef en een grote optimist.
En dan is er nog zijn gebrek aan zelfvertrouwen. Hij zag zichzelf als een man waar vrouwen niet graag mee samen wilden zijn. Hij zag zichzelf niet als een aantrekkelijk persoon.
Daar heb je dus een hoop mogelijke verklaringen.
Tragisch.
Dat is het. Zeker als je bedenkt dat hij alleen stierf. Datgene waar hij het bangst voor was. Gedurende de jaren 1880, wanneer hij heel gefrustreerd is, ziet hij het leven als betekenisloos. En heeft hij veel zelfmedelijden. Dan spreekt hij over dat hij alleen bedienden om zich heen heeft en dat deze er alleen zijn omdat hij ze betaald. Zij waren de enige die er waren toen hij doodging.
De door Ingrid Carlberg geschreven biografie over Alfred Nobel is ook in het Nederlands verkrijgbaar als Ebook en paperback bij de online boekhandels:
Veelgestelde vragen over Alfred Nobel
Waar en wanneer is Alfred Nobel geboren?
Alfred Nobel werd op 21 oktober 1833 geboren in Stockholm. Zijn ouderlijk huis bestaat tegenwoordig niet meer. Deze ging in de vorige eeuw tegen de vlakte toen het hele gebied een nieuwe bestemming kreeg.
Waar en wanneer is Alfred Nobel gestorven?
Alfred Nobel stierf op 10 december 1896 op 63-jarige leeftijd in zijn villa in het Italiaanse San Remo. Vanuit hier werd zijn stoffelijk overschot verplaatst naar Zweden. Daar ligt hij nu begraven in Stockholm op de Norra Begravplats.
Is Alfred Nobel de uitvinder van het dynamiet?
Ja, Alfred Nobel heeft het dynamiet uitgevonden. Hij heeft zijn hele leven met explosieven gewerkt en zette daarmee de familiezaken van zijn vader voort. Zelf wilde Nobel het liefste dichter en romanschrijver worden. Die ambitie heeft hij nooit waargemaakt.
Had Alfred Nobel kinderen?
Nee, Alfred Nobel heeft nooit kinderen gekregen. Hij had bijna twintig jaar lang een bijzondere relatie met de achtien jaar jongere Sofi Hess. Ze kregen nooit kinderen.
