STOCKHOLM – Dankzij verhalen leerde ik te dromen, buiten de kaders te denken en de wereld beter te begrijpen. Dat begon al vroeg op de basisschool met de avonturen van Wipneus & Pim en David de Kabouter. Later verslond ik de boeken van Snelle Jelle, Pietje Bell en Evert Hartman. En nog iets later verdwaalde ik in de toverwereld van Harry Potter. Op de middelbare school verdween dat enthousiasme een tijdje.
Boeken lezen moest ineens van een lijstje, en dat maakte het een verplichting in plaats van een plezier. Het duurde even voor ik mijn liefde voor lezen terugvond. Zonde, want daardoor verloor ik kostbare leesjaren.
Blijkbaar sta ik daar niet alleen in. In vrijwel heel Europa is de leesvaardigheid onder jongeren de afgelopen decennia gedaald. Ook in mijn nieuwe woonland Zweden. In het internationale PISA-onderzoek naar leesvaardigheid stond Zweden begin deze eeuw nog in de top tien van 38 OESO-landen. Tien jaar later, na forse onderwijsbezuinigingen, bungelde het land plotseling bijna onderaan de lijst. Alleen Slowakije, Mexico en Chili scoorden lager. Werk aan de winkel dus voor de Zweden.
Läslov – niet sporten maar lezen
In 2016 kwam de Zweedse regering met een inventief plan: de herfstvakantie (höstlov) werd omgedoopt tot leesvakantie (läslov). Het idee was om kinderen en jongeren aan te moedigen in hun vrije week eens een boek te pakken. De leesvakantie moest voor de geest doen wat de sportvakantie (sportlov) in februari voor het lichaam doet. Waar de Zweden dan massaal de lange latten onderbinden, moeten ze nu juist hun gedachten laten glijden door een woud van letters.
Ook dit jaar benadrukt de regering het belang van het verhalende woord. Minister van Cultuur Parisa Liljestrand noemt lezen essentieel voor democratie en kennisontwikkeling. En het blijft niet bij woorden: in de begrotingsvoorstellen voor 2026 worden tientallen miljoenen kronen uitgetrokken voor leesbevordering via openbare bibliotheken, met extra aandacht voor sociaal achtergestelde gebieden. De Koninklijke Bibliotheek ontwikkelt bovendien een landelijk systeem voor e-books en luisterboeken, zodat iedereen gelijke toegang krijgt tot literatuur.
Er is in Zweden zelfs een raad voor leesbevordering, geleid door de ministers van Cultuur en Onderwijs, waarin vertegenwoordigers uit onderwijs, cultuur, bedrijfsleven en samenleving samenwerken. Ze vergaderen een paar keer per jaar en helpen de uitvoering van het nationale leesbeleid vormgeven. Het doel: van Zweden een leesland maken.
Zweden weer bij de knappe koppen
En het lijkt te werken. Bij de laatste PISA-test in 2022 klom Zweden met 487 punten weer richting de top tien van landen met de beste leesvaardigheid onder jongeren, ruim boven het OESO-gemiddelde van 476 punten. Ter vergelijking: Nederland bungelt in de achterhoede met 459 punten. Eén op de drie Nederlandse vijftienjarigen leest onvoldoende om goed mee te kunnen draaien op school of in de maatschappij.
Toch is er ook kritiek. Volgens de Zweedse Schrijversbond is de leesvakantie vooral iets voor middenklassekinderen met leesrijke ouders. Kinderen uit minder leesgerichte gezinnen vallen dan juist buiten de boot. Leesbevordering, zeggen zij, moet vooral op school plaatsvinden. Dat gebeurt ook: veel Zweedse scholen besteden in die week extra aandacht aan lezen en verhalen.
Maar lang niet allemaal, vooral scholen in gebieden met lagere inkomens blijven regelmatig achter.
Ze hebben een punt. Scholen moeten een cruciale rol spelen in het aanwakkeren van leesplezier. Maar ze kunnen het ook verpesten. Ik spreek uit ervaring: toen lezen moest, verdween mijn plezier erin. Daarom was ik ook maar wat blij toen mijn dochter onlangs op vijftienjarige leeftijd via BookTok haar liefde voor boeken ontdekte. Mijn pasgeboren zoon lees ik inmiddels al fanatiek voor uit de verhalen van Annie M.G. Schmidt, compleet met gekke stemmetjes voor elk karakter. Want lezen moet, hoe oud je ook bent, vooral leuk blijven.
Op Nordic Dutchman besteden we veel aandacht aan boeken van Scandinavische schrijvers. Wil je daarvan op de hoogte blijven? Meld je dan aan voor onze nieuwsbrief en wordt lid van de Scandinavische boekenclub op Facebook.
